اقسام خواب‎

رسول خدا (ص) فرمود خواب بر هفت قسم است :

1-خواب غفلت : و آن خوابیدن در مجلسی که به یاد خدا برگزار نشده است.

2-خواب شقاوت : و آن خوابیدن هنگام طلوع  صبح است

3-خواب عقوبت : و آن خوابیدن وقت نماز است

4- خواب لعنت : و آن خوابیدن بعد از نماز صبح است 

5- خواب راحت : و آن خوابیدن  قبل از ظهر ( خواب قیلوله) است .

6- خواب رخصت : و آن خوابیدن بعد از نماز عشاء است .

7- خواب حسرت : و آن خوابیدن در تمام شب جمعه است .

1- خواب بین الطلوعین :

فاصله زمانی بین فجر صادق (هنگام اذان صبح) تا طلوع آفتاب را بین الطلوعین می گویند .

در روایات اهل بیت (ع) خواب بین الطلوعین بسیار مکروه شمرده شده است و در مقابل بیدار ماندن در این زمان مورد تاکید فراوان قرار گرفته است .

امام سجاد (ع) خطاب به ابوحمزه ثمالی می فرماید : « هرگز پس از طلوع آفتاب نخواب که آنرا برای تو خوش نمی دارم زیرا در این زمان خداوند روزی بندگان را تقسیم می کند . امام صادق (ع) نیزسخن پدر بزرگ خویش را اینگونه تائید می کند :فرشتگان روزی فرزندان آدم را در هنگام طلوع فجر (وقت اذان صبح) تا طلوع خورشید تقسیم می کنند . پس هر کس در این مدت بخوابد ، از روزی خویش بازمانده است . [5]

نتیجه روشن دو حدیث مذکور آن است که خواب بین الطلوعین فقر و محرومیت را در پی خواهد داشت .

همانطوریکه امام علی (ع) می فرماید :النوم قبل طلوع الشمس یورث الفقر[6]

خواب پیش از طلوع خورشید فقر می آورد .

از حضرت رسول خدا (ص) روایتست که زمین بسوی خدا ناله و فریاد     می کند از سه چیز :

1- از خون حرامی که بر آن ریخـته شـود.

2- آب غسلی که از زنا بر روی آن ریخته شود .

3- خواب کردن بر آن پیش از طلوع آفتاب .

و از حضرت صادق (ع) منقول است که خواب بامداد شوم است و روزی را منع می کند و رنگ را زرد می کند و روی را قبیح و متغیّر می کند و این خواب شومی است بدرستیکه حقتعالی روزی را ما بین طلوع صبح تا طلوع آفتاب قسمت می نماید .

در چند حدیث آمده است که اگر نماز بکند و قدری تعقیب بخواند و پیش از برآمدن آفتاب بخوابد باکی نیست .

از حضرت امام محمد باقر(ع) نقل شده است که خواب اول روزسفاهت  است و خواب قیلوله نعمت است .

بیدار ماندن در این فاصله حتی بدون عبادت نیز ارزشمند است . آیت الله شیخ مجتبی قزوینی می فرمود : اگر کاری هم نمی کنید و به عبادت      نمی پردازید باز هم بین الطلوعین را بیدار باشید .

خواب بین الطلوعین باعث آشفتگی و پراکندگی انسان می شود زیرا آدمی را هم از رزق و روزی مادی و هم از رزق و روزی معنوی مانند علم ، شوق به عبادت ، توفیق در کارها و ... محروم می سازد .

بنا براین می توان گفت که بدترین زمان خواب همین خواب بین الطلوعین می باشد چرا که انسان را از تمام برکات دنیوی و اخروی باز می دارد .

2- خواب ابتدای روز :

از رسول خدا نقل شده است که :

«النَّومُ مِن اَوَّل النَّهارِ خُرقٌ »

خواب ابتدای روز جهل و بی خردی است .

مشابه این حدیث از امام باقر (ع) نیز روایت شده است .

اگر اول و ابتدای روز را همان بین الطلوعین بدانیم این حدیث درباره     خواب بین الطلوعین خواهد بود که درباره آن بحث نمودیم .

از حضرت رسول (ص)سند معتبر منقول است که : در آفتاب چهار خصوصیت است :

1- رنگ را متغیر می کند 2- شما را بدبو می کند 3- جامه را کهنه می کند 4- باعث ظهور دردها می شود .

با توجه به این حدیث روشن می شود که منظور از آفتاب همان ابتدای روز است که خورشید طلوع می کند و اثرات خود را بر موجودات کره زمین بر جای می گذارد . بنابراین یکی از خصوصیات خواب ابتدای روز (خواب صبح) زردی صورت می باشد و طبق روایات مکرر مورد نکوهش قرار گرفته است .

3- خواب عصر :

امام محمد باقر(ع) خواب عصر را که تقریباً دو سه ساعت پس از اذان ظهر آغاز می گردد را حماقت خوانده اند .

رسول گرامی اسلام (ص) در کلامی هشدار دهنده چنین فرموده اند : هر کس پس از عصر خوابید و عقلش ربوده شد تنها خودش را سرزنش کند .

با توجه به این دو حدیث معلوم می شود که خواب عصر نیز مکروه بوده و مورد نکوهش قرار گرفته است . البته همانطوریکه خواهد آمد خواب قیلوله یک خواب بسیار مفید می باشد و منظور از خواب عصر همان خواب نزدیک غروب می باشد .

4- خواب پیش از نماز عشاء :

از رسول خدا روایت شده است که« اِنّ اللهَ کَرَّهَ النَّومَ بَینَ العِشائَینِ لاَنَّهُ یَحرُمُ الرِّزقَ» . خداوند خواب بین نماز مغرب و عشاء را مکروه شمرده است زیرا این خواب باعث محرومیت از روزی می گردد .

پس خواب بین نماز مغرب و عشاء نیز مورد نکوهش می باشد و همانند خواب بین الطلوعین انسان را از رزق و روزی محروم می سازد .

5- خواب هنگام جنابت :

در جامع الاحادیث جلد 2 ص 563 آمده است که « لا یَنامَ المُسلِمُ وَ هُوَ جُنُبٌ» مسلمان نباید در هنگام جنابت بخوابد .

امام صادق (ع) از امیر مومنان (ع) روایت می کنند که : « جنابت مانع بهره مندی کامل انسان از برکات زمان خواب می گردد » .

مردی در حال جنابت خدمت امام سجاد (ع) رسید . حضرت به وی فرمود   « آیا حیا نمی کنی در حال جنابت نزد امام خویش می آیی »[7]

وقتی فردی که با جنابت نزد امام معصوم (ع) می رود شایسته سرزنش است  آیا کسی با چنین حالتی به ملاقات خدا برود سزاوار ملامت نیست ؟

پس خواب در این پنج زمان مورد نکوهش ائمه (ع) و بزرگان دین قرار گرفته است و همانطوریکه می دانیم دلیل اصلی مخالفت با خوابیدن دراین زمانها آسیب هایی است که بر جسم و روح انسان وارد شده و به عبارتی دیگر دنیا و آخرت انسان را خراب می کنند .

حال سئوالی که پیش می آید این است که پس چه موقع باید خوابید و خوابیدن در چه موقع و زمان مفید بوده و سفارش شده است .

خواب شبانه :

همانطوریکه قبلاً آورده شد بهترین زمان مناسب برای خوابیدن ، خواب در شب می باشد . تاریکی هوا ، کاسته شدن از سر و صداهای مزاحم ، کاهش دما و برخی دیگر از ویژگیی های شب باعث خواب بهتر ما در این بخش از زمان می شود .

 دکتر سید رضا پاک نژاد می نویسد : خوابیدن در روز نمی تواند  نخوابیدن در شب را جبران کند .

پس یکی از زمانهای اصلی و مناسب ترین زمان برای استراحت ، خوابیدن در طول شب می باشد و همانطوریکه ذکر شد در قرآن کریم ، روایات اهل بیت (ع) و سفارش های مختلف از سوی علمای دین و مذهب و حتی سفارش پزشکان این است که جهت تجدید قوای جسمی و روحی بایستی در شب استراحت کرد .

خواب قیلوله :

زمان مناسب دیگر برای خواب که در روایات اهل بیت (ع) به آن اشاره شده است ، خواب قیلوله است . منظور از خواب قیلوله (خواب کم) خواب پیش از ظهر است ؛ خوابی که یکی دو ساعت قبل از اذان ظهر باشد را خواب قیلوله می گویند .

از آنجا که مومن بین الطلوعین بیدار است پیش از ظهر نیازمند استراحت خواهد بود . بنابراین روشن ترین فایده خواب قیلوله بدست آوردن انرژی برای ادامه فعالیتهای روزانه است .

از دیگر ویژگی های خواب قیلوله آن است که رویا در این زمان به واقعیت نزدیک است . از امام حسین(ع) روایت شده که در زمان خواب قیلوله رویا دروغ نخواهد بود .[8]

در روایتی منقول است که شخصی به خدمت حضرت رسول (ص) آمد و عرض کرد که من حافظه قوی داشتم . اکنون فراموشی بر من غالب شده است .آن حضرت فرمودآیا خواب قیلوله می کردی والان ترک کرده ای ؟ گفت بلی . فرمود که باز خواب قیلوله بکن ، چنان کرد و حافظه اش برگشت .

در روایت دیگر وارد شده است که قیلوله کنید که شیطان قیلوله نمی کند .

معلوم گردید که بهترین زمان مناسب برای خواب ، شب و خواب قبل از ظهر (خواب قیلوله ) می باشد . بدیهی است در غیر از این زمانها ، خواب کردن مذموم بوده و عوارض جسمی  و روحی را برای انسان به ارمغان     می آورد . چون در بخش های آینده کتاب در مورد عوارض خواب بی موقع بحث شده به همین مقدار بسنده می کنیم .

پرخوابی :

امام صادق فرمود : پرخوابی باعث از دست رفتن دین و دنیاست .

پیر فلوشر می نویسد : بیش از حد خوابیدن (پرخوابی ) نیز تقریباً به اندازه بی خوابی برای سلامتی مضر است .

از حضرت امیر (ع) منقول است :که چهار چیز است که کمش بسیار است . 1- آتش 2- خواب 3- دشمنی 4- بیماری .

حضرت صادق (ع) فرمود : سه چیز را خدا دشمن می دارد . خواب کردن بی آنکه بیداری کشیده باشید ، خنده کردن بی دلیل و با سیر بودن چیزی خوردن .

نیز حضرت امیر (ع)فرمود : مستی چهارتاست : 1- مستی شراب 2- مستی مال 3- مستی خواب 4- مستی حکومت (قدرت)

با توجه به این احادیث معلوم می گردد که پر خوابی و خواب بسیار چه اثرات سویی برای جسم و روح بشر دارد و براساس تحقیقات علمی نیز این موضوع به اثبات رسیده است که برای آگاهی بیشتر به برخی از علائم و عوارض پرخوابی اشاره می شود .

علائم پرخوابی :

1- کسالت عمومی

2- خستگی

3- احساس کمبود نیروی محرکه

4- بد اخلاقی

5- سردرد

6- از دست دادن روشنی ضمیر و طراوت و شادابی مغز .

فصل پنجم :

اشکال بدن در حال خـواب :

با توجه به اینکه در بخش سوم اشکال کامل خوابیدن آمده است در این قسمت برخی اشکال خوابیدن از نظر تعالیم اسلامی آورده می شود .

1- دَمَر خوابیدن :

در روایات اهل بیت (ع) این شکل خواب سخت نکوهش شده است .

رسول خدا (ص) این شکل خواب را خواب شیاطین نامیده است .[9]

امیر مومنان (ع) آنرا خواب ابلیس و دیوانگان دانسته اند .[10]

همچنین فرموده اند : هیچکس نباید دَمَر بخوابد و اگر دیدید کسی اینگونه خوابیده است بیدارش کنید و او را به حال خود وا مگذارید .

و نیز از آن حضرت منقولست که خواب بر چهار قسم است :

پیغمبران بر پشت می خوابند و دیده های ایشان به خواب  نمی رود و منتظر وحی پروردگار خود می باشند . مومن بر دست راست و رو به قبله  می خوابد . پادشاهان و فرزندان ایشان به دست چپ می خوابند و خواب شیطان و برادران او و هر دیوانه و مبتلائی بر رو در افتاده می خوابد .

عوارض دَمَر خوابیدن :

1- فشار روی قفسه سینه و کمبود اکسیژن

2- گرفتگی عضلات گردن .

3- تحریک جنسی:

پس بدترین شکل بدن در حالت خوابیدن ، دمر خوابیدن است .

2- به پهلوی چپ خوابیدن :

در روایتی از رسول خدا (ص) این شکل خواب ، خواب کافران نام گرفته و امیر مومنان (ع) نیز می فرماید : پادشاهان و فرزندان آنها به سمت چپ     می خوابند تا آنچه را خورده اند گوارا یابند .

همانطوریکه می دانیم پرخوری باعث فشار بر معده و دستگاه گوارش      می شود و آنهایی که پر خوری می کنند برای راحتی خود روی دست چپ می خوابند .

پس این نوع خوابیدن هم مورد نکوهش ائمه (ع) بوده و مسلماً از نظر پزشکی نیز برای فرد عوارضی را به دنبال خواهد داشت که ساده ترین عارضه آن فشار بر قلب و عروق بدن و نیز کمبود اکسیژن خواهد بود .

3- بر پشت خوابیدن :

در کلام رسول خدا (ص) و امام علی (ع) این نوع شکل خواب را خواب پیامبران دانسته اند و یکی از بهترین شکل های خوابیدن است . خوابیدن در این حالت باعث نفس کشیدن آرام و راحت تر می شود چرا که فشار بر روی قفسه سینه وارد نمی شود .

4- به پهلوی راست خوابیدن :

این نوع خواب را خواب مومنان دانسته اند و بر خوابیدن در این حالت نیز سفارش شده است .

بیدار شدن طبیعی :

در حدیث معتبر از حضرت امام جعفر صادق (ع) منقول است که هر که در وقت خوابیدن آیه آخر سوره کهف را بخواند و بخوابد ، هر وقت از شب که بخواهد بیدار می شود .[11]

دکتر سید رضا پاکنژاد می گوید :

ناگهان بلند شدن از بستر برای قلب خطرناک است و اگر علم جدید        می گوید که پس از بیدار شدن اندکی بنشین و سپس بلند شو . اسلام هم می فرماید بعد از بیداری به سجده برو ،آنگاه برخیز .

 بیدار شدن غیر طبیعی :

محققان متوجه  شده اند هنگامی  که بزرگسالان در مرحله خواب سبک از خواب می پرند تاثیرآزار دهنده ای بر روحیه آنها در طول روز نمی گذارد ولی کمی احساس خستگی می کنند . اگر بزرگسالان در مرحله عمیق  خواب درحال خواب دیدن باشند و از خواب بپرند ، در طول روز به شدّت در کنار آمدن با وظایف روز مره شان دچار مشکل می شوند . برعکس نوزادان بهتر از پدر و مادر خود با از خواب بیدار شدنهای شبانه کنار می آیند چون می توانند دنباله خوابشان را بگیرند .

ماساژ دادن :

ماساژ دادن بدن بخصوص در کودکان فواید جسمی و روحی بسیار دارد که می تواند گردش خون را تسریع و تنفس را عمیق و منظم کند ، سطح اکسیژن را در خود افزایش دهد که موجب خواب عمیق تر می شود .نیز هماهنگی حرکت  عضلات را بالاتر می برد و با تحریک جاهایی از بدن که  از مغز دور هستند  موجب رشد سیستم عصبی می شود .